Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ --- Ο οδηγός του ταξί ας υποθέσουμε ότι λέγεται Αχμέτ. «Αχμέτ», τον ρωτάμε, «θα μας πας μέχρι τη Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος;». «Βεβαίως, κύριε», μας απαντά. Βρισκόμαστε στην περιοχή Ματσούκα, που τη χωρίζουν είκοσι οκτώ χιλιόμετρα από την πόλη της Τραπεζούντας.
Η μονή ρημάζει, γιατί το τουρκικό κράτος δεν την αντιμετώπισε ποτέ ως πολιτιστικό μνημείο της ανθρωπότητας.
Η Παναγία Σουμελά βρίσκεται ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση, και νοερά την αποχαιρετάμε.
Ο αυτοκινητόδρομος είναι ανηφορικός, ανεβαίνουμε κι όλο ανεβαίνουμε, ενώ οι σκιές από τη μαυροπεύκη, τις κρανιές και την ποντική αζαλέα «κόβουν» την ορατότητά μας. Τα ρυάκια έχουν ενορχηστρώσει όλη τη μουσική των νερών τους στη μονοτονία της εκφραστικότητάς τους, αλλά εδώ δεν χωράει ο Γερμανός συνθέτης Χέντελ.
Εδώ ακούς, περασμένη από τα πυκνά φύλλα του δάσους, μια μουσική ηλεκτρονική για σόλο λύρα. Μια λύρα «πειραγμένη», που παίζει σαν να έχει περάσει από μια φανταστική κονσόλα ήχου.
Ολα αυτά δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα φανταστικό σενάριο. Την αφορμή, έτσι κι αλλιώς, την είχαμε: η πρόσφατη επίσκεψη του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, στη Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος, δύο ημέρες μετά την πατριαρχική λειτουργία στην Παναγία Σουμελά. Ονειροφαντασία; Ναι, ας τη συνεχίσουμε ακόμη λίγο. Σταματάμε με το ταξί στο σημείο εκείνο όπου ανηφορίζει ένα μονοπάτι, που έχει «φαγωθεί» από την άγρια βλάστηση.
270 μ.Χ.
Μπροστά μας υψώνονται τα «περήφανα» ερείπια της αρχαιότερης μονής του Πόντου, που η ίδρυσή της ανάγεται στη χρονολογία 270 μ.Χ., οπότε θεμελιώθηκε από φυγάδες χριστιανούς, για να αποφύγουν τους διωγμούς του Δεκίου και του Βαλεριανού. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν έχει ακόμη υπογράψει την ιδρυτική πράξη δημιουργίας της, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πνέει τα λοίσθια.
Η μονή, ή ό,τι έχει απομείνει από αυτήν, αφιερωμένη στον Αγιου Ιωάννη τον Πρόδρομο -εδώ αρχίζει η Ιστορία-, είναι «πνιγμένη» στο δάσος, που έχει μεγαλώσει τόσο, ώστε είναι αδιαπέραστο. Ο ναός είναι λαξευμένος στο βράχο.
Ο,τι έχει απομείνει από τις τοιχογραφίες, άλλες ξυσμένες, άλλες τρυπημένες, άλλες γκρεμισμένες, έχει εικονογραφηθεί την πρωτοβυζαντινή και την υστεροβυζαντινή εποχή.
Στο παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία σχεδόν κατεστραμμένες οι τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Ενα μέρος του μοναστηριακού συγκροτήματος χτίστηκε το 19ο αιώνα.
Το τουρκικό κράτος δεν αντιμετώπισε τη μονή ποτέ ως πολιτιστικό μνημείο της ανθρωπότητας, γι' αυτό την αφήνει και ρημάζει.
Την καταστροφή η Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος, τη γνώρισε πρωίμως τον 6ο αιώνα, από τους Πέρσες. Η νέα μονή κτίστηκε από τα μαύρα σημάδια της φωτιάς, με χρήματα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ο οποίος εξέδωσε χρυσόβουλο, που την ανακήρυσσε βασιλική. Οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας την ευεργέτησαν, καθιστώντας την μεγάλο οικονομικό παράγοντα της περιοχής.
Το αρχειοφυλάκιό της, από τα πλουσιότερα του βυζαντινού κράτους, καταληστεύτηκε από κοινούς ληστές, αλλά και από ξένους περιηγητές, οι οποίοι, με το πρόσχημα της μελέτης των αρχείων, τα αφαιρούσαν από τη μονή.
5ος Κώδικας
Από τα σημαντικότερα χειρόγραφα που έχουν διασωθεί είναι ο ονομαζόμενος 5ος Κώδικας Acta Vazelonos, τον οποίο μετέφερε στο Μουσείο της Πετρούπολης (πρώην Λένιγκραντ) ο βυζαντινολόγος Θεόδωρος Ουσπένσκι. Πολύτιμος για την ιστορία του Βυζαντίνου, αφού δίνει σημαντικότατες πληροφορίες για την αγροτική, κοινωνική και οικονομική ζωή εκείνης της περιόδου.
Οι τσάροι της Ρωσίας Πέτρος και Ιωάννης θεράπευσαν τις πληγές της μονής, από την οικονομική κρίση, στην οποία είχε περιπέσει από το τέλος του 17ου αιώνα. Μ' ένα άλμα στο χρόνο, φτάνουμε στα 1923, οπότε ξεριζώνεται ο Ποντιακός Ελληνισμός από τα πατρώα εδάφη. Ο μοναχός Διονύσιος Αμαραντίδης διέσωσε την εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και τη μετέφερε στη Μονή Αγίας Τριάδας, στις Σέρρες.
enet.gr
